Diagnostiek- en behandelmogelijkheden voor bewoners met persoonlijkheidsproblematiek op afdelingen voor Chronische Psychiatrische Verpleeghuiszorg (CPV)
De vraag vanuit de praktijk
Op de Chronische Psychiatrische Verpleeghuiszorg (CPV) afdelingen van Atlant wonen mensen die al langere tijd worstelen met psychiatrische aandoeningen en toegewezen zijn op verpleeghuiszorg. De zorgbehoefte kan ontstaan door lichamelijke gebreken of hersenschade, met een achteruitgang in de zelfredzaamheid tot gevolg. De leeftijd van deze bewoners ligt over het algemeen lager dan bij een reguliere verpleeghuisafdeling. Vaak spelen er meerdere lichamelijke aandoeningen en psychische aandoeningen tegelijk, ook wel multimorbiditeit genoemd.
Op CPV-afdelingen wonen veel mensen met persoonlijkheidsproblematiek. Zo wordt op basis van onderzoek geschat dat bijna de helft van de bewoners een persoonlijkheidsstoornis heeft. Een persoonlijkheidsstoornis wil zeggen dat er in de volwassen leeftijd sprake is van een duurzaam patroon van afwijkende gedachtes, gevoelens en gedragingen. Het gevolg is problemen op verschillende levensvlakken, zoals moeite om goed te functioneren op het werk of onvermogen om langdurige sociale relaties te onderhouden. Er zijn verschillende soorten persoonlijkheidsstoornissen zoals een borderline, narcistische of afhankelijke persoonlijkheidsstoornis.
De persoonlijkheid wordt gevormd door verschillende factoren, maar we weten dat vroege levenservaringen voor bepaalde disfunctionele schema’s of diepgevoelde kernovertuigingen over jezelf, anderen en de wereld kunnen zorgen. ‘Alles wat ik doe mislukt’ of ‘anderen zijn nooit te vertrouwen’ zijn voorbeelden van zulke schema’s. Schema’s zijn altijd aanwezig en redelijk stabiel gedurende het leven, ze maken onderdeel uit van de persoonlijkheid en bepalen hoe mensen reageren op situaties en met gebeurtenissen omgaan. Het is bekend dat mensen met chronische psychiatrische problemen een bewogen leven hebben, en dus ook bovengemiddeld veel disfunctionele schema’s hebben.
In de praktijk van het verpleeghuis zien we dat bewoners met persoonlijkheidsproblematiek vaak last hebben van psychische klachten, weinig sociale steun hebben en moeite hebben met de omgang met medebewoners en personeel. Dat zorgt voor psychisch lijden voor de bewoner zelf, maar ook voor probleemgedrag waar andere bewoners en zorgpersoneel last van kunnen hebben zoals agressie. Deze ervaringen maken dat er behoefte is aan kennis over persoonlijksproblematiek binnen de CPV: hoe kunnen we de persoonlijkheid bij deze groep goed in kaart brengen? Welke behandelinterventies zijn mogelijk?
Het doel van het onderzoek
Het promotieonderzoek heeft globaal 4 doelen:
1. Inzicht krijgen in de ontwikkeling van persoonlijkheidsstoornissen op oudere leeftijd.
We onderzoeken of het klachtbeeld van mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis verandert naarmate men ouder wordt. Daarnaast bestuderen we wat ouder worden met een persoonlijkheidsstoornis betekent voor de kwaliteit van leven, mentaal welbevinden en fysiek welbevinden. Voor deze studie wordt reeds verzamelde data uit het NEMESIS-onderzoek gebruikt (een groot, landelijk onderzoek naar psychische aandoeningen van Nederlanders).
2. Valideren schemavragenlijsten
Om vast te kunnen stellen welke schema’s een persoon heeft wordt in de praktijk gebruik gemaakt van vragenlijsten. Wij onderzoeken of deze vragenlijsten ook geschikt zijn voor toepassing bij verpleeghuisbewoners. De vragenlijsten worden afgenomen bij 300 mensen, waarvan er 150 in het verpleeghuis (op CPV-afdelingen en somatiek afdelingen) wonen.
3. Schema-activatie in het verpleeghuis
We onderzoeken welke invloed het verpleeghuis als omgevingsfactor heeft op de schema’s van verpleeghuisbewoners. Welke schema’s worden, over de hele groep bewoners gezien, het meest geactiveerd? De scores van 150 verpleeghuisbewoners worden afgezet tegen de scores van 150 niet-verpleeghuisbewoners met soortgelijke problematiek.
4. Haalbaarheid schematherapie in het verpleeghuis
Schematherapie is een psychotherapeutische behandeling voor persoonlijkheidsstoornissen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de behandeling effectief is bij volwassenen. Recent is zijn er aanwijzingen gepubliceerd dat de behandeling ook effectief is voor ouderen. Wij onderzoeken of schematherapie haalbaar is in het verpleeghuis en of de therapie daarvoor aanpassingen behoeft.
Hoe ver zijn we met het onderzoek?
De dataverzameling bij Atlant en andere verpleeghuizen voor de studies met betrekking tot de schemavragenlijsten en schema-activatie in het verpleeghuis loopt momenteel. Het eerste onderzoeksdoel is voltooid en heeft geleid tot de publicatie van een wetenschappelijk artikel in een internationaal wetenschappelijk tijdschrift. Klik hier om meer te lezen over de uitkomsten.
Wie werken er aan mee?
Het promotietraject is een samenwerking tussen Atlant (Leon Botter, GZ-psycholoog en promovendus), het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) (prof. dr. Richard Oude Voshaar, promotor, psychiater en hoogleraar ouderenpsychiatrie) en het Radboud Universitair Medisch Centrum/Universiteit Kennisnetwerk Ouderen Nijmegen (UKON) (prof. dr. Debby Gerritsen, copromotor, ouderenpsycholoog en bijzonder hoogleraar). Voor de deelstudies wordt samenwerking gezocht met verschillende onderzoekers.
Wat betekent het voor de bewoner?
Op korte termijn zullen bewoners niet veel merken van het onderzoek, behalve de bewoners die participeren aan het onderzoek en de vragenlijsten invullen. Dit onderzoek wordt gedaan om in de toekomst de zorg in verpleeghuizen nog beter af te kunnen stemmen op de bewoners. Door de persoonlijkheid goed in kaart te brengen, kunnen we beter aansluiten bij de zorgbehoefte van mensen tijdens hun verblijf in het verpleeghuis. Wij hopen uiteindelijk de mediatieve behandeling (benaderingsplannen die worden gemaakt door zorgteams en psychologen) op CPV-afdelingen meer op maat te maken. Bewoners met een persoonlijkheidsstoornis die zelf een concrete hulpvraag hebben, kunnen op termijn hopelijk worden voorzien van individuele schematherapie.
Contact
Leon Botter
GZ-psycholoog/onderzoeker
l.botter@atlant.nl
Atlant werkt in dit onderzoek samen met:
