Het effect van een verrijkte omgeving op de cognitie en kwaliteit van leven van mensen met dementie

Tijdens dit één tot driejarige onderzoeksproject wordt gezocht naar het aanbieden van de juiste vorm van verrijking binnen de psychogeriatrische verpleeghuisomgeving, waarbij wij ons richten op de veranderde zintuigen bij de bewoners met dementie. Met als doel de kwaliteit van leven gedurende het ziekteproces zo lang mogelijk te waarborgen.

De vraag vanuit de praktijk

Een opname in een verpleeghuis stelt hoge eisen aan het aanpassingsvermogen van de cliënt. Mensen met gevorderde dementie hebben juist grote moeite om zich aan te passen aan een nieuwe omgeving en ervaren problemen in het geheugen en oriëntatie. Bovendien komen tijdens de progressie van dementie ook meer gedragsproblemen en stemmingsklachten als angst voor. Deze gedragingen verschillen weer per bewoner met dementie, waar sommige bewoners juist heel onrustig of zelf agressief kunnen worden, kunnen andere bewoners amper nog reageren op de omgeving. Ook zien we in de praktijk dat door degeneratie van de biologische klok in de hersenen, het dag- en nachtritme verstoord raakt, waardoor bewoners ’s nachts kunnen dwalen met risico op vallen en andere bewoners wakker maken.

In combinatie met de huidige werkdruk in verpleeghuiszorg, kan de zorgzwaarte dermate hoog worden dat aandacht en ruimte voor de individuele wensen van de bewoners en het behoud van zelfwaarde en zelfredzaamheid tekort kan schieten. Terwijl juist het behouden en vergroten van de kwaliteit van leven van bewoners met dementie in deze fase zo belangrijk is. De hypothese in dit promotieonderzoek is dat voornamelijk een verarmde omgeving in een verpleeghuis samengaat met onderprikkeling van de lichamelijke en mentale functies. Door onder prikkeling, lijkt het brein juist minder goed te kunnen remmen, waardoor gedragsproblemen kunnen ontstaan.

Binnen Atlant kan het behandelteam zoals de artsen en psychologen in kaart brengen waarom een bewoner specifiek gedrag laat zien en wat we in de zorg kunnen doen om dit te veranderen.

Vanuit de praktijk is er steeds meer behoefte aan een niet-farmacologische methode, waarbij wij de bewoner zo min mogelijk belasten en welke voor alle bewoners ‘beschikbaar’ is, ook alvorens probleemgedrag ontstaat. Middels dit onderzoek zijn wij op zoek naar hoe wij de omgeving van een psychogeriatrische afdeling zo kunnen inrichten, dat dit het brein op de juiste manier activeert en de progressie van dementie met de gerelateerde gedragsproblemen vertraagt.

Onderzoek

Dit project bestaat uit twee onderdelen ‘Wonen in het groen’ en ‘effect van verlichting’ welke op verschillende locaties van Atlant uitgevoerd worden.

‘Wonen in het groen’

Een psychogeriatrische (pg) afdeling hebben wij ingericht volgens de nieuwste wetenschappelijke literatuur. Bewoners hebben de vrijheid om in een afgebakende tuin te wandelen. In de tuin is er van alles te beleven; aaien van schapen, voederen van de kippen, muziek maken op de xylofoon of tuinieren in een van de oppottafels. Ook binnen is er van alles te beleven, zoals de aanwezigheid van voelattributen, een piano en een vogeltjesboom. Voor ieder wat wils. Wij hebben gekozen voor een huiselijke en herkenbare inrichting, waarbij wij aandacht hebben besteed aan het verduidelijken van de oriëntatie middels kleurcontrasten. Op deze locatie maken wij ook gebruik van nieuwe technieken zoals valdetectie, Qwiek up en interactieve robot poes en poppen. De resultaten worden vergeleken met een andere pg-afdeling welke ‘standaard’ zorg aanbiedt. Dit deelonderzoek duurt twee tot drie jaar.

‘Effect van verlichting’

Om de biologische klok in het brein te activeren hebben mensen met dementie meer licht nodig dan gezonde volwassenen. Uit eerder onderzoek blijkt lichttherapie een positief effect te hebben op de stemming, slaap-waakritme en gedragsproblemen bij mensen met dementie. Echter is het nog onduidelijk welke vorm van verlichting dan juist goed werkt bij mensen met gevorderde dementie. In de woonkamers van twee pg-afdelingen zijn nieuwe lichtarmaturen geplaatst, waarmee wij de intensiteit, kleur en frequentie van de verlichting om de zoveel tijd veranderen. Dit deelonderzoek duurt één jaar.

Alle deelnemende bewoners zullen een periode gevolgd worden. Zij ondergaan meerdere keren een neuropsychologisch onderzoek en dragen een actometer welke het slaap-waakritme meet. De eerst verantwoordelijk verpleegkundige vult vragenlijsten in en wordt geïnterviewd over de stemming en het gedrag van de bewoners. Ook worden bewoners geobserveerd door masterstudenten van de opleiding klinische neuropsychologie van de VU. Tot slot worden medicatiegebruik en valincidenten gemonitord gedurende deze periode.

Wat kunnen we ermee?

Wij hopen middels dit project inzichtelijk te krijgen welke omgevingskenmerken een positief effect hebben op de kwaliteit van leven van de bewoners. Zo kunnen we onderscheid maken tussen wat wel en wat niet werkt, zodat wij voor de ontwikkeling van dementiezorg binnen Atlant de focus kunnen leggen op hetgeen wat echt werkt en dit verder ontwikkelen en uitbreiden, ook naar andere pg-afdelingen.

Wie?

Dit project is een samenwerking tussen Atlant (Angela Prins, promovenda en Yvonne Zwaagstra, fysiotherapeut en onderzoeksbegeleider) en de vrije Universiteit van Amsterdam (Prof. dr. Erik Scherder en dr. Maarten Milders). Het project is gesubsidieerd door Waardigheid en Trots en Stichting vermogensbeheer Hogeland Zorg en mede mogelijk gemaakt door Helvar en Loohuis Installatie techniek.

Wat betekent het voor de cliënt?

Atlant heeft de ambitie om de cliënt de best mogelijke zorg te kunnen bieden met expertise in dementie. Deze omgevingsaanpassingen zijn niet invasief voor de cliënt en hebben geen bijwerkingen zoals bij medicatie vaak wel het geval is. Uit eerdere onderzoeken blijkt dat wanneer mensen met dementie van een grootschalig zorgcentrum verhuizen naar een kleinschalige afdeling waar ruimte is voor fysieke en cognitieve stimulatie en sociale interactie minder angstklachten en gedragsproblemen gerelateerd aan dementie worden gezien. Ook blijkt de stemming en het slaap-waakritme te verbeteren in verpleeghuizen waar in de woonkamers het lichtniveau is verhoogd. Wij hopen met deze omgevingsaanpassingen positief te kunnen bijdragen aan de kwaliteit van leven van de bewoners door het verminderen van stemmingsklachten en gedragsproblemen. Ook hopen wij dat er minder valincidenten voorkomen. Wellicht is er na een tijdje bijvoorbeeld minder slaapmedicatie nodig.

Contact

Angela Prins
promovendus
a.prins@atlant.nl

Posterpresentatie(s)

– Poster Het effect van een verrijkte omgeving 1
– Poster Het effect van een verrijkte omgeving 2
– Poster Multi sensorische stimulatie
– Poster Onderzoeksavond; De invloed van geïndividualiseerde muziek op apathie bij mensen met dementie binnen de verpleeghuiszorg
– Poster kennisavond; ‘Wonen in het Groen’ (2 pagina’s)

Atlant werkt in dit onderzoek samen met: